Akademik yayıncılık dünyasında, özellikle bilimsel dergilerde, “cilt” (volume) ve “sayı” (issue) kavramlarını anlamak oldukça önemlidir. Bu terimler, sürekli akan bilimsel makalelere yapı ve düzen kazandırır. Bu yazıda, bu kavramların ne anlama geldiğini ve akademik literatürde nasıl işlev gördüğünü, yaygın kullanımların ne olduğunu derinlemesine inceleyeceğiz.
Cilt ve Sayı: Temel Tanımlar
Cilt (Volume)
Bir derginin cildi, belirli bir zaman diliminde (genellikle bir yıl içinde) yayınlanan sayıların kronolojik bir koleksiyonunu temsil eder. Bir kitabın yıllık baskısına benzer şekilde, o zaman dilimi içinde yayınlanan tüm sayıları kapsar. Örneğin, bir derginin “20. Cildi”, 2024 yılında yayınlanan tüm sayıları içerir. Aynı cilt içerisindeki sayılarda makale sayfa numaraları genelde birbirini takip eder. Yani yıl içinde her bir sayıda sayfa numarası yeniden başlamaz, birinci sayıda sayfa numarası kaçta kaldı ise ikinci sayıda kaldığı yerden devam eder. Yenib ir yıl yani yeni bir cilt başladığında sayfa numarası yeniden başlatılır.
Sayı (Issue)
Sayı ise bir cilt içindeki tek bir yayını ifade eder. Genellikle ortak bir tema veya konu etrafında toplanan bir dizi makale, inceleme veya diğer katkıları içeren periyodik bir yayındır. Sayılar, bir cilt içinde 1’den başlayarak sırayla numaralandırılır.
Örnek Cilt ve Sayı Modeli
2022’de yayın hayatına başlayan yılda 3 sayı çıkaran bir dergi için örnek:
Yıl 2022
Cilt 1 Sayı 1 (yıl içindeki ilk sayılarda sayfa numaraları 1’den başlar)
Cilt 1 Sayı 2 (yıl içindeki devam eden sayılarda sayfa numaraları bir önceki sayıdaki sayfa numarasının kaldığı yerden devam eder.)
Cilt 1 Sayı 3
Yıl 2023
Cilt 2 Sayı 1
Cilt 2 Sayı 2
Cilt 2 Sayı 3
Yıl 2024
Cilt 3 Sayı 1
Cilt 3 Sayı 2
Cilt 3 Sayı 3
Cilt ve Sayı Sistemlerinin Evrenselliği
Tüm Dergiler Bu Sistemi Kullanır mı?
Hayır, tüm dergiler cilt ve sayı numaralandırma sistemlerini kullanmaz. Çoğunluk bu sistemi benimsese de, özellikle sadece çevrimiçi yayınlanan dergiler veya bazı özel dergiler, ciltlere gruplamadan öncelikli olarak ardışık sayı numaralandırması kullanmayı tercih edebilir. Örneğin, Nature Communications ve BMC Research Notes gibi dergiler, öncelikle ciltler olmaksızın ardışık sayı numaralarını kullanır.
Sadece Cilt veya Sadece Sayı Kullanılabilir mi?
Nadir de olsa, yukarıda örneklerini verdiğimiz gibi bazı dergiler bu sistemlerden yalnızca birini kullanmayı tercih edebilir. Özellikle çevrimiçi yayınlanan dergiler, sayıları ciltlere gruplamadan ardışık olarak numaralandırabilir. Ancak bu, geleneksel akademik yayıncılıkta çok yaygın değildir. Yaygın olmama sebeplerinin başında mevcut kataloglama sistemleri gelenekseldir ve cilt veya sayı olmadığında bu makalelerin kataloglanmasında sorunlar yaşanabilmekte, mevcut eski yazılımlar bu ihtiyaca cevap veremeyebilmektedir.
Sadece sayı sisteminin kullanımında 2 farklı yöntem gözlemlenmektedir.
1. Yıllara göre (yani her yıl) sayı numaralarının 1’den başlaması
Bu sistemde yıl içinde sayfa numaraları birbirini takip eder. Her yıl yani birinci sayılarda sayfa numarası 1’den başlar yıl içindeki sonraki sayılarda sayfa numaraları kaldığı yerden devam eder.
Yıl 2022
Sayı 1
Sayı 2
Sayı 3
Yıl 2023
Sayı 1
Sayı 2
Sayı 3
Yıl 2024
Sayı 1
Sayı 2
Sayı 3
2. Yıllar değişse de sayı numaralarının devam etmesi
Bu sistemde her sayı birbirinden ve hatta yıldan bağımsız gibi ortaya konduğu için her sayıda sayfa numarası yeniden başlar. Her sayıdaki ilk makale 1’den başlar.
Yıl 2022
Sayı 1
Sayı 2
Sayı 3
Yıl 2023
Sayı 4
Sayı 5
Sayı 6
Yıl 2024
Sayı 7
Sayı 8
Sayı 9
Yaygın Uygulamalar ve Ek Hususlar
Genel Kullanım
Çoğu akademik dergi, farklı yayın dönemleri ve bu dönemler içindeki belirli makale grupları arasında net bir ayrım yapmak için hem cilt hem de sayı numaralarını kullanma geleneğine bağlı kalır.
Örnek: Dijital Teknolojiler ve Eğitim Dergisi
Makale Numarası ve Sayfa Numaraları
Son yıllarda bazı dergiler, bireysel makaleler için geleneksel sayfa numaraları yerine makale numaraları (her bir makaleye benzersiz bir numara verilir. Bu konu DOI numarası ile karıştırılmamalıdır.) kullanmaya başlamıştır. Makale numaraları, bir sayı içindeki her makale için benzersiz bir tanımlayıcı sağlar. Bu, özellikle sayfa numaralandırmasının değişkenlik gösterebileceği dijital ortamlarda alıntı yapma ve referans vermeyi kolaylaştırır. Detaylı bilgiler ve örnekler için Makalelerdeki Sayfa Numaraları Kalkıyor konulu yazımızı okuyabilirsiniz.
Cilt ve Sayı Sistemleri Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
- Dergilerdeki cilt ve sayı numaralarının amacı nedir? Cilt ve sayı numaraları, dergi içeriğini kronolojik ve kategorik olarak düzenleyip tanımlamaya yardımcı olur. Bu, makalelerin kataloglanmasını, okuyucuların belirli makaleleri bulmasını ve yayınlanma bağlamını anlamasını kolaylaştırır.
- Neden sayfa numaraları yerine makale numaraları kullanılıyor? Makale numaraları, bir makalenin farklı formatları veya versiyonları (basılı veya çevrimiçi gibi) arasında değişmeyen sabit bir tanımlayıcı sunar. Bu tutarlılık, dijital çağda doğru alıntılama ve bağlantı vermeyi destekler. Ayrıca online ortamlarda özellikle HTML formatında yayımlanan makaleler için sayfa numarası vermek mümkün değildir. Sayfa numaralı PDF’ler baskı çağının ürünüdür ve bugün online ortamlar için çok kullanışlı değildir. Her geçen gün makalelerin html versiyonlarının daha fazla tercih edildiği görülmektedir. Bu da makalelere sayfa numarası yerine makale numarası tanımlamayı gerekli kılmaktadır. Bkz. Makalelerdeki Sayfa Numaraları Kalkıyor
- Cilt ve sayı numaralandırması konusunda devam eden tartışmalar var mı? Bazı tartışmalar, dijital yayıncılık çağında geleneksel cilt ve sayı numaralandırma sistemlerinin uygunluğu etrafında dönmektedir. Elektronik veritabanlarında arama yapılabilirlik ve arşivleme verimliliği üzerindeki etkileri gibi konular sıkça tartışılmaktadır. Belli bir süre daha tartışılacak gibi görünmektedir ancak dijitalleşmenin gerekliliği dikkate alındığında sayfa numaraları yerine makale numaralarının kullanımının yaygınlaşacağı söylenebilir.
Sonuç
Cilt ve sayı sistemi, dergi içeriğini düzenlemek için standart olarak kalsa da, dijital yayıncılıktaki sürekli gelişmeler alternatif yaklaşımlara ihtiyaç duymaktadır. Araştırmacıların ve akademisyenlerin bilimsel literatürde etkili bir şekilde gezinebilmeleri için bu sistemleri anlamaları büyük önem taşımaktadır.
Dergi Yönetim Sistemlerinin Rolü
Akademik yayıncılık alanında, bilimsel içeriğin yönetimini ve yayılmasını kolaylaştırmak için çeşitli makale yayın sistemleri mevcuttur. Bunlar arasında, Open Journal Systems (OJS) dünyada en çok kullanılan platformlardan biri olarak öne çıkmaktadır. OJS, cilt, sayı, makale numarası ve sayfa numarası gibi standartları karşılayacak şekilde tasarlanmıştır ve ihtiyaçlara göre yapılandırılabilir. Esnek yapısı sayesinde, çeşitli gereksinimlere uygun olarak özelleştirilebilir. Dolayısıyla, OJS akademik bir dergi kurmak ve yukarıda tartışılan cilt ve sayı standartlarından herhangi birini uygulamak için ideal bir çözüm sunmaktadır. Bu çok yönlülük, OJS’yi hem yeni kurulan hem de yerleşik dergiler için değerli bir araç haline getirmektedir. Bu sistem, akademik yayıncılık normlarına bağlı kalırken yayın sürecini kolaylaştırmak isteyen dergiler için mükemmel bir seçenek oluşturmaktadır.
Konu yoruma kapalıdır.